دکتر محسن خلیلی نجف‌آبادی، دکتر علی باقری، علی هداوند‌خانی،
جلد ۷، شماره ۱ - ( ۱-۱۳۸۴ )
چکیده
مقدمه: محور هیپوتالاموس ـ هیپوفیز در انواع وابستگی‌های دارویی، به خصوص اعتیاد به مواد مخدر تحت تأثیر قرار می‌گیرد. با توجه به نقش کلیدی تیروئید در فعالیت‌های حیاتی انسان و ارتباط مستقیم تیروئید با محور هیپوتالاموس ـ هیپوفیز، این مطالعه به بررسی اثر مزمن مورفین (وابستگی به مورفین) بر ترشحات تیروئید پرداخته است. شاید بتوان از نتایج این مطالعه برای درمان بیماران معتاد که علاوه بر تغییرات روانی با تغییرات فیزیولوژیک بدن هم رو به رو هستند استفاده کرد. مواد و روش‌ها: این مطالعه بر روی موش‌های صحرایی نر نژاد ویستار انجام گرفت. اندازه‌گیری غلظت هورمون‌های T۳، T۴، و TSH در سرم جدا شده از خون رترو اوربیتال رت‌ها توسط کیت‌های هورمونی و به روش الیزا انجام پذیرفت (گروه شاهد ۵۰=n). سپس با مصرف ۲۱ روزه مورفین (خوراکی و از طریق آب آشامیدنی) موش‌ها معتاد شدند. با خونگیری مجدد از موش‌ها اندازه‌گیری هورمون‌ها مجدداً (گروه معتاد ۵۰=n) انجام گرفت. در مرحله بعد موش‌های معتاد به دو گروه تقسیم شدند. در گروه اول با تزریق نالوکسان (mg/kg ۲) سندروم ترک فارماکولوژیک ایجاد شد (نالوکسان پس‌تیمار). در گروه دوم با قطع مصرف مورفین (بعد از ۲۱ روز) علایم سندروم ترک فیزیولوژیک مشاهده و بررسی شد. پس از بروز علایم سندروم ترک در دو گروه فیزیولوژیک و فارماکولوژیک، خونگیری و اندازه‌گیری‌های هورمونی مجدداً انجام گرفت. در گروه جداگانه‌ای قبل از مصرف مزمن مورفین، نالوکسان به صورت پیش‌تیمار تزریق و سپس مقادیر هورمونی اندازه‌گیری و با گروه‌های دیگر مقایسه شد (۲۰=n). نتایج: مقادیر T۳، T۴ و TSH طی مصرف مزمن مورفین به ترتیب ۸۳/۱۷ و ۱۵/۳۹ درصد کاهش یافت، TSH بدون تغییر بود و T۳UP به میزان ۱۶/۱۸درصد افزایش معنی‌دار یافت. مصرف نالوکسان پس تیمار (ترک فارماکولوژیک) سبب افزایش معنی‌دار اثر کاهشی مورفین بر T۳ و کاهش اثر افزایشی مورفین بر T۳UP گردید. تزریق نالوکسان پیش‌تیمار در هیچ‌یک از اثرات مورفین بر هورمون‌های مذکور تغییر معنی‌داری ایجاد نکرد. نتیجه‌گیری: کاهش T۳ و T۴ در دوره مصرف مزمن مورفین و عدم تغییر بارز میزان TSH در این دوره نشان دهنده عواملی است که خارج از محور هیپوتالاموس ـ هیپوفیز در تغییر این هورمون‌ها مؤثر است. با توجه به افزایش معنی‌دار T۳UP در دوره مصرف مزمن مورفین، احتمال افزایش ساخت پروتئین‌های متصل شونده به هورمون‌های تیروئیدی بالا رفته به این ترتیب می‌توان کاهش هورمون‌های مذکور را طی مصرف مزمن مورفین توجیه کرد.
